Ο Πικάσο και η ιστορία της Γκουέρνικα

Το απόγευμα της 26ης Απριλίου 1937 έλαβε χώρα η πολύνεκρη αεροπορική επίθεση κατά της βασκικής πόλης Γκουέρνικα από Γερμανούς και Ιταλούς εθελοντές αεροπόρους, που συνεργάζονταν με τους εθνικιστές του στρατηγού Φράνκο κατά τη διάρκεια του  Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου (1936-1939). Η απεχθής αυτή επίθεση έμεινε στην ιστορία κυρίως χάρις στον πίνακα του μεγάλου ισπανού ζωγράφου Πάμπλο Πικάσο , που αποτύπωσε μοναδικά τη φρίκη του πολέμου.

 Ας δούμε όμως τώρα μερικά ιστορικά στοιχεία για την καταστροφή που υπέστη η Γκουέρνικα. Την άνοιξη του 1937 οι εθνικιστές του Φράνκο, έχοντας υπό τον έλεγχό τους το μεγαλύτερο μέρος της Ισπανίας, θέλησαν να διασφαλίσουν την κυριαρχία τους και στο βορά, με την κατάληψη του Μπιλμπάο, της μεγαλύτερης πόλης των ανυπότακτων Βάσκων, που συνεργάζονταν με τη δημοκρατική κυβέρνηση της Μαδρίτης. Το μεγαλύτερο εμπόδιο ήταν η Γκουέρνικα (Γκερνίκα η σωστή της προφορά στα ισπανικά), που βρισκόταν σε στρατηγικό σημείο στο δρόμο για το Μπιλμπάο. Η Γκουέρνικα, στην οποία ζούσαν 5.000 άνθρωποι, αλλά και χιλιάδες Δημοκρατικοί πρόσφυγες. ήταν σημαντική πόλη για τους Βάσκους, γιατί κάτω από μια βελανιδιά στο κέντρο της πόλης συνήθιζε να συνεδριάζει η Βουλή τους.Η εντολή για τον βομβαρδισμό της Γκουέρνικα δόθηκε από τους φρανκιστές στον αντισμήναρχο Βόλφραμ Φράιχερ φον Ριχτχόφεν, που ήταν επικεφαλής των γερμανών εθελοντών, οι οποίοι είχαν συγκροτήσει τη «Λεγεώνα Κόνδωρ». Τυπικά, η ναζιστική Γερμανία ήταν ουδέτερη στον Ισπανικό Εμφύλιο. Συμμετείχε, όμως, ουσιαστικά στις επιχειρήσεις με μια ομάδα εθελοντών, που ήταν όλοι τους έμπειροι αεροπόροι της Λουτβάφε και πιλοτάριζαν τελευταίου τύπου αεροπλάνα. Όπως παραδέχθηκε αργότερα ο αρχιναζιστής Χέρμαν Γκέρινγκ στη Δίκη της Νυρεμβέργης, οι νεαροί πιλότοι είχαν σταλεί με διαταγή του Ράιχ για να εμποδίσουν την εξάπλωση του Κομμουνισμού, αλλά και να δοκιμαστούν σε συνθήκες μάχης.

Στην επιχείρηση που σχεδίασε ο Ριχτχόφεν θα έπαιρναν μέρος 20 γερμανικά μαχητικά και 3 ιταλικά, τα οποία αποτελούσαν τμήμα του ιταλικού εθελοντικού σώματος, που είχε στείλει ο Μουσολίνι για την υποστήριξη του ομοϊδεάτη του Φράνκο. Τα αεροπλάνα θα επιχειρούσαν πέντε κύματα επιθέσεων, πρώτα στα περίχωρα και στη συνέχεια μέσα στη Γκουέρνικα, με βόμβες των 250 και 50 κιλών και εμπρηστικές του ενός κιλού.Την ανείπωτη αυτή τραγωδία, το χαμό, τη συνειδητή δολοφονία των αμάχων κατοίκων αποτύπωσε μοναδικά ο σπουδαίος Ισπανός ζωγράφος Pablo Picasso. Πρόκειται για έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της τέχνης του 20ου αιώνα ,συνιδρυτής  μαζί με τον Ζωρζ Μπράκ του κυβισμού( είναι καλλιτεχνικό ρεύμα της ζωγραφικής και της γλυπτικής , στηνΕυρώπη του 20ου αιώνα) και με σημαντική συνεισφορά στη διαμόρφωση και εξέλιξη της μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης. Έδειξε από μικρό παιδί την καλλιτεχνική του φύση καθώς και ο πατέρας του ήταν καθηγητής σχεδίου. Ο Πικάσο κατάφερε να γίνει δεκτός ως διδάσκοντας στη βασιλική ακαδημία του Σαν Φερνάντο, ωστόσο έβρισκε βαρετή τη διδασκαλία εκεί.Αξίζει ακόμα να συμπληρώσουμε στο σύντομο αυτό βιογραφικό του ότι αρρώστησε από οστρακιά και αποσύρθηκε για κάποιο διάστημα σε κάποιο καταλανικό χωριό αλλά ύστερα συνέχισε το καλλιτεχνικό του έργο. Έφυγε από τη ζωή στη Γαλλία, όπου είχε εγκατασταθεί από το 1900, το 1973 σε ηλικία 91 ετών.

Η Γκερνίκα: Ο Πικάσσο πληροφορήθηκε τα γεγονότα του βομβαρδισμού από την εφημερίδα Le Soir, και ενώ ξεκίνησε το έργο  την 1η Μαΐου ,το ολοκλήρωσε στις 3 Ιουνίου του 1937. Ο Πικάσο απέφυγε να ζωγραφίσει αεροπλάνα, βόμβες ή ερείπια. Οι δύο κυρίαρχες μορφές του έργου είναι ένας ταύρος και ένα πληγωμένο άλογο με διαμελισμένα κορμιά και τέσσερις γυναίκες που ουρλιάζουν κρατώντας νεκρά μωρά. Αρχικά ο Πικάσο πειραματίστηκε με χρώμα, αλλά τελικά κατέληξε στο άσπρο-μαύρο και αποχρώσεις του γκρι, καθώς θεώρησε ότι έτσι δίνει μεγαλύτερη ένταση στο θέμα. Πολλές φορές μετακίνησε φιγούρες και μορφές πριν καταλήξει στην οριστική τους θέση. «Η αφαίρεση του χρώματος και του αναγλύφου αποτελεί διακοπή της σχέσης του ανθρώπου με τον κόσμο: όταν διακόπτεται,δεν υπάρχει πια η φύση ή η ζωή»

Η διαδικασία της ζωγραφικής του πίνακα αποτυπώθηκε σε μια σειρά φωτογραφιών από τη διασημότερη ερωμένη του Πικάσο, την Dora Maar, μια διακεκριμένη καλλιτέχνιδα. Συνολικά σαράντα πέντε σχέδια μας έχουν σωθεί τα οποία προετοιμάζουν την τελική Γκερνίκα. Ας προσθέσουμε ότι όταν πρωτοεμφανίστηκε ο πίνακας, οι αντιδράσεις ήταν μάλλον αρνητικές. Ο Πικάσο σε αυτό το έργο μνημειωδών διαστάσεων 3,5 μέτρα ύψος και 7,5 μέτρα πλάτος παρουσιάζει την αποσύνθεση και την παραμόρφωση των μορφών και των αντικειμένων προκειμένου να φανερώσει το φόβο και την αγωνία των ανθρώπων μπροστά στο θάνατο. 

Στο έργο του ο ταύρος συμβολίζει τη βία και το φασισμό, ο νεκρός πολεμιστής σε στάση σταυρωμένου αναδεικνύει το άλγος ,το λογχισμένο  άλογο με ανοιχτό το στόμα αντιπροσωπεύει το λαό που ζητά  βοήθεια. Τα μάτια των όντων μορφών βρίσκονται σε αφύσικες θέσεις ακριβώς γιατί αντικρίζουν έναν κόσμο φρικτό και κτηνώδη, ενώ τα κομματιασμένα σώματα παραπέμπουν στα απότελέσματα μιας βομβιστικής επίθεσης, στο διαμελισμό. Η μοναδική μορφή που δεν είναι διασκελισμένη είναι η γυναίκα που υψώνει τη λάμπα πετρελαίου πάνω στην οποία λάμπα δομείται το έργο. Η γυναίκα εκπροσωπεί τον πολιτισμό που προσπαθει να σωθεί ενώ η λάμπα συμβολίζει το φως της τέχνης και του πολιτισμού.Η Γκερνίκα καθίσταται χάρη στο αντιπολεμικό της μήνυμα ένα έργο καθολικό και διαχρονικό και καταδεικνύει ότι ο Πικάσο διέθετε κοινωνική συνείδηση όπως επιβεβαιώνεται από τα λόγια του «Ἡ ζωγραφικὴ δὲν εἶναι ἁπλὴ διασκέδαση ἢ στολίδι. Ὅπως δὲν ὑπάρχει τίποτε πιὸ ἐπικίνδυνο ἀπὸ τὰ ὅπλα στὰ χέρια τοῦ στρατηγοῦ καὶ ἀπὸ τὴ δικαιοσύνη στὰ χέρια τοῦ δικαστῆ, ἔτσι δὲν ὑπάρχει καὶ τίποτε πιὸ ἐπικίνδυνο ἀπὸ ἕνα πινέλο στὰ χέρια τοῦ ζωγράφου».