Η κόλαση του Δάντη!

Dante Alighieri
Ο μεγάλος ποιητής της Ρώμης

Ο Δάντης Αλιγκέρι (Dante Alighieri) (1265-1321) ήταν ένας από τους σημαντικότερους Ιταλούς  ποιητές. Θεωρείται ο πρώτος σημαντικός δημιουργός στην ιταλική ποίηση ενώ το περίφημο έργο του, η Θεία Κωμωδία, εκτιμάται έως σήμερα ως ένα από τα σημαντικότερα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Ξεκινώντας από τη ζωή του ο Δάντης γεννήθηκε στη Φλωρεντία και καταγόταν από αρχοντική οικογένεια. Πατέρας του ήταν ο Alighiero di Bellincione και μητέρα του η Donna Bella degli Abati, η οποία πέθανε όταν ο Δάντης ήταν περίπου πέντε ετών. Σε ηλικία μόλις εννέα ετών, ο Δάντης γνώρισε τη Βεατρίκη Πορτινάρι , ένα χρόνο μικρότερη και κόρη του πλούσιου άρχοντα Folco Portinari. Η Βεατρίκη αποτέλεσε τον πρώτο πλατωνικό έρωτα του Δάντη, ο οποίος, όμως, είχε άδοξη κατάληξη με τον θάνατο της Βεατρίκης . Το γεγονός αυτό φαίνεται πως αποτέλεσε και την αφορμή να αφοσιωθεί ολοκληρωτικά ο Δάντης στη Λατινική λογοτεχνία, τη φιλοσοφία και τις επιστήμες. Μεταγενέστερα, η Βεατρίκη παρουσιάζεται ως κεντρικός χαρακτήρας στη Θεία Κωμωδία.

Αργότερα  νυμφεύθηκε την Γκέμμα, από την οικονομικά ισχυρή οικογένεια των Ντονάτι. Είναι αξιοσημείωτο πως ο ίδιος ο Δάντης δεν αναφέρει στα γραπτά του τίποτα σχετικά με την Γκέμμα. Πιστεύεται πως μαζί απέκτησαν τρία παιδιά (τον Jacopo, τον Pietro και την Antonia).

Τα νεανικά χρόνια του Δάντη επηρεάστηκαν άμεσα από τις πολιτικές καταστάσεις. Την εποχή εκείνη, η Φλωρεντία, όπως και ολόκληρη η Ιταλία, ήταν διχασμένη ανάμεσα σε δύο μεγάλα κόμματα, τους Γουέλφους και τους Γιβελίνους. Οι Γουέλφοι βρίσκονταν περισσότερο με το μέρος του Πάπα ενώ οι Γιβελίνοι με του αυτοκράτορα. Από το 1289 ο Δάντης έλαβε μέρος σε πολέμους εναντίον των Γιβελίνων. Το 1292, το κόμμα των Γουέλφων ήρθε στην εξουσία και εκδίωξε από τα δημόσια αξιώματα τους αντιπάλους τους.

Ωστόσο ξέσπασαν έντονες διαμάχες μεταξύ τους, με αποτέλεσμα να διασπαστούν στους Μαύρους, που υποστήριζαν πως δεν έπρεπε να δοθούν πολλά προνόμια στον λαό και στους Άσπρους Γουέλφους, τους δημοκρατικούς. Ο Δάντης πήρε το μέρος των Άσπρων, ωστόσο η πλευρά των Μαύρων επικράτησε με αποτέλεσμα να καταδικαστεί σε εξορία και επιπλέον στο να πληρώσει πέντε χιλιάδες φλωρίνια εντός τριών ημερών. Μετά από αδυναμία του Δάντη να πληρώσει αυτό το ποσό, μια νέα καταδικαστική απόφαση όρισε πως έπρεπε να καεί ζωντανός, όπου και αν συλληφθεί.

Ο Δάντης την εποχή της εξορίας του περιπλανήθηκε στη Φλωρεντία , τη Βερόνα και αλλού ενώ λέγεται πως ταξίδεψε και στη Γαλλία. Όσο διήρκησε η εξορία του καταπιλαστηεκ με το αριστούργημά του , τη Θεία Κωμωδία.

Εκείνο το διάστημα ο Ερρίκος Ζ΄της Γερμανίας πολιορκούσε την Ιταλία και ο Δάντης ήλπιζε σε αυτόν προκριμένου να επαναπατριστεί. Ο Ερρίκος Ζ΄ επιτέθηκε και στη Φλωρεντία, όπου κατάφερε να νικήσει τους Μαύρους Γουέλφους. Ο θάνατος του, όμως, το 1313 στερεί από τον Δάντη τη δυνατότητα να επιστρέψει στη Φλωρεντία.

Το 1315 δόθηκε αμνηστία στους εξόριστους Γουέλφους, υπό τον όρο όμως πως θα παρουσιάζονταν δημόσια ομολογώντας πως έσφαλαν. Ο Δάντης αρνήθηκε να δεχτεί κάτι τέτοιο και χαρακτηριστικά έγραψε: «Δεν είναι αυτός ο δρόμος για να γυρίσω στην πατρίδα, αν μπορέσετε να βρείτε άλλον τρόπο πιο σύμφωνο με την τιμή και τη δόξα του Δάντη, θα έρθω με βήματα γοργά».

Τα τελευταία χρόνια του Δάντη πέρασαν χωρίς ιδιαίτερες κακουχίες, στη αυλή του άρχοντα της Ραβέννας  Γκουίντο Νοβέλλο. Εκεί τον επισκέπτονταν οι γιοι του και οι φίλοι του, ενώ ο ίδιος αφοσιώθηκε σε επιστημονικές μελέτες. Στην πόλη της Ραβέννας ολοκλήρωσε και την Θεία Κωμωδία.

Επιστρέφοντας από τη Βενετία όπου βρισκόταν μαζί με επίσημη αποστολή του ηγεμόνα της Ραβέννας, ο Δάντης ασθένησε και τελικά πέθανε το 1321. Τον έθαψαν με τιμές στον Άγιο Πέτρο, όπου βρίσκεται έως σήμερα ο τάφος του.

Η Θεία Κωμωδία

Ο Δάντης ονόμασε αρχικά το έργο Κωμωδία, όμως μετονομάστηκε σε Θεία Κωμωδία όταν το αποκάλεσε με αυτό τον τρόπο ο Βοκάκιος. Το θέμα του έργου είναι το φανταστικό ταξίδι του συγγραφέα στο βασίλειο των νεκρών, με οδηγό τον επικό ποιητή Βιργίλιο και τη Βεατρίκη. Η ιδέα ενός ταξιδιού στον Άδη και στον Παράδεισο είχε ασφαλώς προηγηθεί στην αρχαιότητα, τόσο στον Όμηρο με τον Οδυσσέα όσο και στον Βιργίλιο με τον Αινεία. Το έργο χωρίζεται σε τρία μέρη: Κόλαση, Καθαρτήριο και Παράδεισος. Κάθε μέρος περιλαμβάνει 33 ωδές και μία εισαγωγική. Το έργο αντικατοπτρίζει μεταξύ άλλων πολλές αντιλήψεις της μεσαιωνικής φιλοσοφίας.

Στην Κόλαση, η οποία περιγράφεται να έχει κωνοειδή μορφή, ο Δάντης καυτηριάζει όλους τους εγκληματίες και τους πολιτικούς του αντιπάλους εμφανίζοντας τους να βασανίζονται με φρικτό τρόπο. Στο Καθαρτήριο, περιγράφει πώς (σύμφωνα με τις μεσαιωνικές αντιλήψεις) γίνεται η κάθαρση της ανθρώπινης ψυχής από τις αμαρτίες της πριν αυτή εισέλθει στον Παράδεισο, όπου γίνονται δεκτοί όλοι οι ενάρετοι άνθρωποι. Τέλος, στον Παράδεισο, ο Δάντης περιγράφει τη συνάντησή του με τους Αγίους και τους μεγάλους διανοητές.

Η Θεία Κωμωδία αποτελεί επιπλέον σημαντική προσφορά του Δάντη στη διαμόρφωση της ιταλικής γλώσσας. Ουσιαστικά κατάφερε να συνθέσει τα λατινικα, τα οποία ομιλούνταν από τους μορφωμένους και τη φλωρεντιανή διάλεκτο που μιλούσε ο λαός.

Στο 26ο άσμα της Κόλασης ο Δάντης διηγείται ότι, όταν έφτασαν, με οδηγό το Βιργίλιο, στον 8ο Κύκλο, συνάντησαν εκεί τις ψυχές του Διομήδη και του Οδυσσέα τυλιγμένες στις φλόγες. Ο Δάντης θέλησε να τους μιλήσει, αλλά τον συγκράτησε ο Βιργίλιος λέγοντάς του:

Άσε με εμένα να μιλήσω, ξέρω τι θέλεις,

και στο δικό σου λόγο μπορεί ν' αντισταθούν, μην το ξεχνάς

πως στη ζωή τους ήταν τούτοι Έλληνες...

Έτσι ο Βιργίλιος τους παρακαλεί να διηγηθούν ποιο τέλος είχε η ζωή τους. 

Στο απόσπασμα που παραθέτουμε μιλάει ο Οδυσσέας.

[Το Τέλος του Οδυσσέα]

5	Μόλις χωρίστηκα από την Κίρκη, που απάνω από ένα χρόνο με είχε καρφώσει εκεί πλησίον στη Γαέτα, όπως αργότερα ο δικός σας ο Αινείας την ονόμασε, τίποτε δεν αξιώθηκε, ούτε του γιου μου η γλυκιά μνήμη, ούτε το σέβας
10	για γέροντα Πατέρα, ούτε το χρέος μου για αγάπη που, αν το ξεπλήρωνα, στην Πηνελόπη θα 'δινε τη χαρά, τίποτε δεν αξιώθηκε τη φλόγα μέσα μου, που μ' έτρωγε, να σβήσει, αυτήν που μ' έσπρωχνε τι θα πει κόσμος να γνωρίσω,
15	να λάβω πείρα από τα πάθη, ή απ' την ανδρεία των ανθρώπων. Και έξω από έγνοιες ρίχθηκα για τ' ανοιχτά πελάγη, για την ευρύχωρη τη θάλασσα, καταμόναχος σ' ένα σκαρί από ξύλο. Η συντροφιά μου λιγοστή, όσοι μου στάθηκαν πιστοί, κανένας άλλος.
20	Τρικυμισμένος, από παραλία σε παραλία, είδα στο τέλος την Ισπανία, είδα και το Μαρόκο, είδα και το νησί των Σάρδων, μαζί με τ' άλλα τα νησιά, που βρέχει μέσα τους η κλειστή θάλασσα. Εγώ και τα συντρόφια ήμαστε γερασμένοι πια και αργοκίνητοι, όταν αγγίξαμε
25	το στενό κανάλι, που ο Ηρακλής έθεσε σύνορο στον άνθρωπο να μην το ξεπεράσει. Αφήκα στη δεξιά μου τη Σεβίλια και η Σέτα μ' αφήκε στα ζερβά. Αδέλφια μου, είπα, σεις που σμίξατε μαζί μου και τους χίλιους πόνους
30	γευθήκατε και φθάσαμε στη δυτικήν άκρια του κόσμου, το λίγο που σας μένει απ' τη ζωή, μην αρνηθείτε μιαν ακόμη πείρα να λάβετε μαζί μου, πίσω απ' τον ήλιο να μάθουμε τι γίνεται, στον έρημο τον κόσμο,
35	που ψυχή ζωντανή δεν κατοικεί. Για στοχαστείτε τη θεϊκιά σας φύτρα· δεν έχετε πλαστεί να ζήσετε σαν κτήνη, μοίρα σας είναι η ανδρεία, η γνώση. Τους συντρόφους μου τα παρακάλια μου τους λύγισαν, τα λίγα λόγια
40	τους φτέρωσαν για το άγνωστο ταξίδι. Την πλώρη μας, τότε την στρίψαμε κατλα που βγαίνει ο ήλιος, τα κουπιά στα χέρια μας φτερά γίνηκαν και πετούσαμε στον ξέφρενο τον πλου, με τη στεριά ζερβά μας. Όλα τα ξένα αστέρια του άλλου πόλου
45	φωτίζανε τις νύχτες μας, και ο Πολικός μας τόσο χαμηλός που άγγιζε τη γραμμή της θάλασσας. Πέντε φορές θέριεψε κι άλλες τόσες εσβήστη της Σελήνης το φέγγος, από τη στιγμή που ξεθαρρέψαμε για τη μεγάλη πλάνεση. Τότε μπροστά μας
50	ορθώθηκε ένα όρος. Από το μάκρος που μας ξεχώριζε φαινόταν σκοτεινό, και όσο για ύψος, ποτέ μου δεν θυμόμουν ψηλότερο να 'χω αντικρίσει. Τρελά χαρήκαμε σαν το είδαμε, μα η αναγάλια γρήγορα γύρισε σε θρήνο, γιατί απ' τη νέα τη γη
55	ένα μπουρίνιξέσπασε και χτύπησε σκληρά την πλώρη μας, τρεις γύρους έκανε στα κύματα το ξύλο  μας, μα η τέταρτη ύψωσε την πρύμη μας, τότε που η πλώρη βούλιαζε στον σίφουνα. Ήταν βουλή θεού, το κύμα μάς κουκούλωσε, εκλείστη η θάλασσα από πάνω μας.

---

Γαέτα: λιμάνι της παλιάς κοντά στη Νεάπολη, όπου ο Αινείας έθαψε την παραμάνα του Γαέτα. το στενό κανάλι: τα στενά του Γιβραλτάρ, όπου κατά τη μυθική παράδοση ο Ηρακλής τοποθέτησε τις στήλες του, που δείχνουν τα όρια του κατοικημένου κόσμου. Ο αρχαίος και ο μεσαιωνικός άνθρωπος πίστευε ότι από κει και πέρα απλώνεται ο άγνωστος και ακατοίκητος κόσμος. Σέτας: μικρή πόλη του Μαρόκου κοντά στο Γιβραλτάρ. την πλώρη... κατά που βγαίνει ο ήλιος: μόλις βγήκαν από το Γιβραλτάρ έστριψαν αριστερά με κατεύθυνση προς το νότο. του άλλου πόλου: δηλ. του νότιου Πόλου. άγγιζε τη γραμμή της θάλασσας: είχαν φτάσει δηλαδή στον Ισημερινό και ο Πολικός αστέρας του Βορρά (το άστρο της Μικρής Άρκτου) βρισκόταν ακριβώς στον ορίζοντα. αναγάλια: ευχάριστη ψυχική διάθεση, αναγάλιασμα. μπουρίνι: ξαφνική θύελλα. 

ξύλο: το καράβι (συνεκδοχή).